ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN PLANLAMASI
MAHMUT ÇOLAK – 2024
Enerji verimliliği, ülkelerin sosyo-ekonomik yapısı ve fiziksel gelişiminin önemli bir belirleyicisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, kentleşmenin enerji tüketiminin ana kaynağı olması nedeniyle daha da önem kazanmaktadır (Chacón-Madrid). Bu nedenle, enerji verimliliği konusu kentsel planlama sistemine entegre edilmelidir. Bu çalışmada, Türkiye’de enerji verimliliği temasının kentsel planlama sistemine nasıl entegre edilebileceği konusuna odaklanılmış ve bu konuda bir yaklaşım sunulmuştur. Bu yaklaşım, “enerji verimli değerlendirme modeli” adı verilen bir araç kullanılarak küçük ölçekli bir yerleşim yerinde, Lapseki’de deneysel olarak uygulanmıştır. Bu makalede, bu araştırma projesinin temel sonuçları paylaşılmaktadır.
Günümüzde, dünya genelinde enerji tasarrufu ve verimliliğine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Örnek olarak, Binalarda yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı, sürdürülebilirliği desteklemek ve fosil yakıtlara olan bağımlılığımızı azaltmak için kritik öneme sahiptir”(Dikmen, Gültekin). Bu çalışmalar, enerji üretim süreçlerinin ekolojik etkilerini azaltmayı ve ülkelerin enerji kaynaklarını etkili bir şekilde kullanmayı amaçlamaktadır. Bu amaçları gerçekleştirmek için, kentlerin planlama süreçlerine enerji verimliliği konusu dikkatle dahil edilmelidir. Türkiye’de de son yıllarda enerji verimliliğine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların bir kısmı, küçük ölçekli yerleşim yerlerinin enerji verimliliğine yöneliktir. Bu makalede, “Küçük Ölçekli Yerleşmelerin Enerji Verimli Gelişimi” adı verilen bir araştırma projesi üzerinden bu konuda bir yaklaşım sunulmuştur. Bu yaklaşım, “enerji verimli değerlendirme modeli” adı verilen bir araç kullanılarak, Lapseki gibi bir küçük ölçekli yerleşim yerinde deneysel olarak uygulanmıştır. Bu makalede, bu araştırma projesinin temel sonuçları paylaşılmaktadır.
Bu araştırma, özellikle kentsel dönüşüm gerçeği parantezinde yerleşme fiziksel planlarının enerji verimliliği, yaklaşımına göre ele alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu kapsamda geliştirilecek planlama süreci, yükselen teknoloji ve kentleşme eğilimine paralel olarak, gelişme potansiyeli olan büyük ölçekli kentlerden daha az sayıda olsa da coğrafi ve sosyal sınırlarını aşamayan “küçük ölçekli kentler” için önemli bir fırsat sunmaktadır (HYazar).
Tartışma ve Sonuç:
Bu çalışmada, Türkiye’de ‘enerji verimliliği’ temasının kentsel planlama sistemine entegrasyonu çerçevesinde küçük ölçekli yerleşmeler için bir değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Model, enerji verimliliği açısından yerleşmenin farklı alanlarını (mekanik sistemler, aydınlatma, yenilenebilir enerji kaynakları, yapı malzemesi) değerlendirirken, enerji verimliliği değerlendirme sıralamasına göre yerleşme fiziksel planının hazırlanmasına yönelik öneriler içermektedir. Bu model, Lapseki küçük ölçekli yerleşmesinde deneysel olarak uygulanmış ve sonuçları önerilen planlama stratejilerine göre değerlendirilmiştir. Bu model, diğer küçük ölçekli yerleşmeler için de uygulanarak, enerji verimliliği açısından daha yaşanılır hale getirilmelerine yardımcı olabilir. Ancak, modelin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için, kentsel planlama sisteminde öncelikli olarak enerji verimliliği temasının yer alması gerektiği düşünülmektedir. Bu kapsamda, enerji verimliliği temasının öncelikli bir konu olarak ele alınması, yerleşme fiziksel planlarının hazırlanması sırasında gerekli önlemlerin alınmasına yardımcı olacaktır (Sınmaz). Sonuç olarak, bu çalışma ile enerji verimliliği temasının Türkiye şehir planlama sistemine entegrasyonu konusunda yeni bir yaklaşım sunulmuş ve küçük ölçekli yerleşmeler için önerilen bir model geliştirilmiştir. Bu model, enerji verimliliği açısından daha yaşanılır hale getirilmesine yardımcı olacaktır.
Enerji verimliliği konusunda Türkiye’de yapılmış çalışmalar, enerji verimliliğini hedef alan çalışmaların büyük ölçekli kentlerde yapılmış olduğunu göstermektedir (Doğan, Yılankırkan). Bu çalışma ise, özellikle kentlerin ekolojik denge üzerindeki baskısını azaltmayı hedefleyen “küçük ölçekli kentler”de enerji verimliliği üzerine odaklanmıştır.
Modelin sonuçlarına göre, Lapseki kentinde en yüksek enerji verimliliği potansiyeli olan bölgeler, 1. ve 2. bölgeleridir. Bu bölgelerde yapılacak olan yeni yerleşme alanlarının, enerji verimliliği açısından en uygun olan yerlerdir. Bölge seçiminde enerji verimliliği açısından en düşük potansiyeli olan bölge ise, 4. bölgedir. Bu bölgede yapılacak olan yeni yerleşme alanlarının, enerji verimliliği açısından en uygun olmayacağı anlaşılmaktadır.
Sonuç olarak, Lapseki kentinde yapılacak olan yeni yerleşme alanlarının seçiminde enerji verimliliği açısından en uygun bölgelerin belirlenmesi amacıyla geliştirilen enerji verimliliği değerlendirme modeli, küçük ölçekli kentler için önemli bir araç olmuştur. Bu anlamda, bu modelin diğer küçük ölçekli kentlerde de uygulanması, enerji verimliliğine fayda sağlayacaktır.
Türkiye’de küçük ölçekli yerleşmelerin enerji verimliliği açısından daha yaşanılır hale getirilmelerine katkıda bulunabilecektir. Bununla birlikte, modelin etkin bir şekilde uygulanması için, kentsel planlama sisteminde enerji verimliliği temasının öncelikli olarak ele alınması gerekmektedir. Ayrıca, bu çalışmanın sonuçları doğrultusunda, küçük ölçekli yerleşmelerin enerji verimliliği açısından iyileştirilmesine yönelik çalışmaların ve projelerin daha sık yapılması gerekmektedir. Bu sayede, Türkiye’deki küçük ölçekli yerleşmelerin enerji verimliliği açısından daha yaşanılır hale getirilebilir ve böylece kentleşme sürecinin ekolojik etkileri azaltılabilir.
Bu model, diğer küçük ölçekli yerleşmeler için de uygulanarak, enerji verimliliği açısından daha yaşanılır hale getirilmelerine yardımcı olabilir. Ancak, modelin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için, kentsel planlama sisteminde öncelikli olarak enerji verimliliği temasının yer alması gerektiği unutulmamalıdır. Türkiye’nin Enerji verimliliği hedeflerine ulaşmak için, enerji verimliliği konusu yasal mevzuat ve kentsel planlama pratiklerine hızla aktarılmalıdır. (ÇŞİDB)
Kaynakça
Chacón-Madrid, María del Mar ve David Pérez-Castrillo. «Energy Efficiency and Sustainable Development: A Comparative Analysis of Developed and Developing Countries.» ENERGY FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT. Dü. OCDE. 2015.
Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. NSEB İçin Rehber Kitap. Ankara: ÇŞB, 2020.
DOĞAN, Hikmet ve Nazile YILANKIRKAN. «Türkiye’nin Enerji Verimliliği Potansiyeli ve Projeksiyonu .» Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi (2015).
DÖKMEN, Çiğdem Belgin ve Arzuhan Burcu GÜLTEKİN. «Usage Of Renewable Energy Resources In Buildings in The Context Of Sustainability.» Journal of Engineering Science and Design (2011).
Sınmaz, Serkan. «Yeni Gelişen Planlama Yaklaşımları Çerçevesinde Akıllı Yerleşme Kavramı ve Temel İlkeleri.» MMGARON (2013).
YAZAR, Kadir Hakan. «SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTSEL GELİŞME ÇERÇEVESİNDE ORTA ÖLÇEKLİ KENTLERE DÖNÜK KENT PLANLAMA YÖNTEM ÖNERİSİ .» Doktora Tezi . 2006.